• تاریخ انتشار: 11 اسفند 1398

 

استریلیزاسیون یا همان استریل کردن جزء جدا نشدنی از فرآیند های آزمایشگاهی و پزشکی میباشد. استریل سازی تجهیزات آزمایشگاهی بیشتر برای ظروف آزمایشگاهی کاربرد دارد.

به همین دلیل لازم است تا کسانی که در این حوزه فعالیت می کنند به طور کامل با فرآیند استریلیزاسیون آشنا شوند.

در این مطلب از وبسایت شرکت تجهیزات آزمایشگاهی نور صنعت تجهیز فردوس، قصد داریم به معرفی کامل و جامع فرآیند استریلیزاسیون بپردازیم.

 

استریلیزاسیون چیست ؟

استریل کردن یا سترون سازی به انگلیسی ( sterilization ) بیانگر روش های شیمیایی و فیزیکی، برای از بین بردن و تخریب کلیه میکروارگانیسم ها و عوامل انتقال دهنده آنها است. استریلیزاسیون باعث از بین رفتن کلیه میکروارگانیسم ها و عوامل انتقال دهنده آنها مثل قارچ، باکتری، هاگ باکتری و ویروس از سطح اجسام میشود. در واقع سترون یا استریل کردن به معنای محیط عاری از باکتری، قارچ، ویروس و دیگر اشکال بیماری زا و غیر بیماری زا میباشد. هدف از استریلیزاسیون جلوگیری از انتقال عفونت است.

با توجه به نوع تجهیزات مورد نظر برای استریل کردن، فرایند های مختلفی برای استریلیزاسیون وجود دارد که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.

اما در ابتدا نیاز است با تعریف دیگری نیز آشنا شویم.

 

ضدعفونی چیست ؟

ضدعفونی فرآیندی است که با استفاده از مواد زیست کش باعث از بین رفتن یا جلوگیری از رشد باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها، اسپور باکتری ها و سایر ارگانیسم ها میشود. در ضدعفونی از موادی همچون الکل، هیپوکلریت سدیم و …. استفاده می شود. در ضدعفونی کردن تمام اجزاء میکروارگانسیم ها همچون اندواسپور ها از بین نمیروند. ضد عفونی با توجه به سطح و ماده مورد استفاده به 3 سطح ضدعفونی قوی، متوسط و ضعیف تقسیم میشود ضدعفونی به معنای استریل یا سترون کردن نیست و ممکن است پس از ضدعفونی، اشکال بسیار مقاوم باکتری‌ها مانند اسپور یا هاگ باکتری و پریون‌ها از بین نروند. در واقع ضدعفونی کردن سطحی بسیار ضعیف تری از استریلیزاسیون میباشد. به همین دلیل در موارد حساسی مثل جراحی و دندانپزشکی تجهیزات را ضدعفونی نمیکنند و از فرآیند استریل استفاده میشود.

همچنین جهت خرید دستگاه ضدعفونی دست میتوانید با کارشناسان شرکت در ارتباط باشید.

What is sterilization

روش های استریلیزاسیون

استریلیزاسیون فرآیندی است مطلق که موجب از بین رفتن تمامی میکروارگانیسم های زنده میشود. روش های فیزیکی و شیمیایی مختلفی برای استریل کردن تجهیزات آزمایشگاهی و پزشکی وجود دارد که به شرح زیر است:

  • استریلیزاسیون حرارتی
  • استریلیزاسیون شیمیایی
  • استریلیزاسیون به روش پرتودهی
  • استریلیزاسیون به روش فیلتراسیون

در ادامه به بررسی کامل تمامی این روش ها میپردازیم.

 

استریلیزاسیون حرارتی

در روش های حرارتی استریل کردن از دستگاه هایی مانند اتوکلاو و فور استفاده میشود. در این روش با استفاده از تاثیر گرما و فشار بخار آب برای کشتن میکروارگانیسم ها استفاده میشود. استریلیزاسیون حرارتی به دو شیوه انجام میشود.

  • گرمای خشک
  • گرمای مرطوب

استریل کردن به روش گرمای خشک

از گرمای خشک برای استریلیزاسیون وسایلی استفاده می شود که نسبت به رطوبت حساس می باشند. در استریل کردن به روش گرمای خشک این موارد قابل انجام هستند:

  • سوزاندن: وسایل کثیف مانند باند زخم و … را با آتش میسوزانیم.
  • حرارت مستقیم: استریل کردن لوازمی همچون پنس توسط شعله شراغ
  • پاشیدن شعله: کم کردن آلودگی دهانه ارلن یا لوله آزمایش با پاشیدن شعله
  • استفاده از دستگاه فور یا آون : فور یا آون دستگاهی است که با استفاده از حرارت خشک منجر به استریل کردن تجهیزات میشود که در ادامه این دستگاه را بررسی خواهیم کرد.

از گرمای خشک برای استریل کردن وسایل مقاوم به حرارت استفاده میشود. در این روش، هوا ناقل گرما است و با توجه به اینکه هوا ناقل خوبی نیست، در مقایسه با روش گرمای مرطوب نیاز به حرارت بیشتری دارد. از مزایای این روش عدم ایجاد خوردگی و از بین نبردن تیزی وسایل بُرنده فلزی است. این روش جزو ارزان ترین روش های استریل کردن میباشد اما فرآیندی زمان بر است.

استریل کردن به روش گرمای مرطوب

در استریلیزاسیون به روش گرمای مرطوب از دو عامل حرارت و رطوبت استفاده میشود. در این روش می بایست سطح وسایل برای مدت زمان خاصی با بخار دارای حرارت و فشار مناسب در تماس قرار گیرد تا میکرو ارگانیسم ها موجود بر روی آنها از بین بروند. در این روش، گرما همراه رطوبت برای استریل استفاده می‌شود و شامل:

  • جوشاندن: یکی از قدیمیترین روش‌های استریل است که اطمینان چندانی ندارد. در ظرفی مقداری آب ریخته و اشیاء را در آن قرار داده و مدت ۲۰–۱۰ می‌جوشانیم.
  • تندالیزاسیون: برای استریل موادی که در دمای بالای ۱۰۰ تخریب می‌شوند بکار می‌رود. برای سترون کردن مواد پروتئینی، سرم‌ها و واکسن‌ها به کار می‌رود. در سه روز متوالی ماده مورد نظر را به مدت نیم ساعت در گرما قرار می‌دهیم و بعد در دمای ۳۷ درجه جهت رشد اسپور باکتری قرار می‌دهیم.
  • پاستوریزه‌کردن: برای از بین میکروارگانیسم‌ها بیماری‌زا در فراورده‌هایی که ماهیتشان نباید تغییر کند.
  • روش UHT :گرمای بسیار شدید در زمان بسیار کوتاه. از این روش در استریل کردن شیر استفاده می‌شود
  • استفاده از اتوکلاو : اتوکلاو دستگاهی است که با قرار دادن ملزومات در داخل آن‌ به مدت ۱۵ الی ۲۰ دقیقه در معرض بخار اشباع ۱۲۱ درجه سلسیوس عمل استریل را انجام می دهد.

استریلیزاسیون شیمیایی

تجهیزات و وسایلی وجود دارد که امکان استریل کردن آنها به وسیله حرارت و رطوبت ممکن نیست. در این مواقع میتوانیم از مواد شیمیایی برای استریلیزاسیون استفاده کرد. مواد شیمیایی بسیاری وجود دارد که میتوانند میکروارگانسیم ها را از بین ببرند و یا رشد آنها را متوقف کنند.

 

انواع روش های استریلیزاسیون شیمیایی به شرح زیر است

مواد بهداشتی

  • دترجنت‌ها: انواع شوینده و پاک‌کننده با مکانیسم تخریب غشای سلولی.
  • صابون‌ها: املاح سدیم و پتاسیم اسیدهای چرب با زنجیره بلند با مکانیسم اختلال در عمل غشای سلول و افزایش تراوایی آن

مواد شیمیایی

  • الکل‌ها مانند محلول ۷۰ درصد آبی اتیل الکل یا ایزوپروپیل با مکانیسم بازدارنده فعالیت آنزیم‌ها یا دناتوره کردن پروتئین
  • فنل‌ها مانند فنل، کروزل، لیزول … غلظتهای بالای ۲–۱٪ محلول آبی با مکانیسم پایین آوردن کشش سطحی و دناتوره کردن پروتئین
  • یونهای فلزات سنگین مانند ترکیبات جیوه مثل مرکورکروم با غلظتهای پایین با مکانیسم اتصال و حذف گروه‌های سولفیدریل آنزیمها، کوآنزیمها و پروتئین‌ها را تخریب می‌کند.
  • عوامل اکسیدان مانند آب اکسیژنه، هالوژن‌ها (ید، آب ژاول..) با مکانیسم اکسیده کردن گروه سولفیدریل
  • عوامل الکیله‌کننده مانند فرمالدئید (محلول آبی ۳۷ درصد فرمالین) با مکانیسم جایگزینی گروه آلکیل با هیدروژن آزاد در مولکول‌های پروتئین آن‌ها را دناتوره کرده یا گروه‌های فونکسیونل موجود در پروتئین را غیرفعال می‌کنند.
  • عوامل شیمی درمانی مانند آنتی‌بیوتیکهای باکتریوسید یا باکتریواستاتیک مکانیسمهای عمل متفاوتی دارند.

 

استریلیزاسیون به روش پرتودهی

روش پرتودهی به وسیله تابش پرتو گاما، پرتو ایکس و پرتو فرابنفش انجام میپذیرد

 

استریلیزاسیون به روش فیلتراسیون

ساختمان شیمیایی بعضی از مواد مثل ویتامینها، آنتی‌بیوتیکها در اثر حرارت تغییر می‌یابند. بنابراین از این روش برای استریلیزاسیون محلول‌ها استفاده می‌شود. در روش فیلتر، محلول یا مایع مورد نظر را از روی صافی دارای منافذ بسیار کوچک عبور می‌دهند. چون باکتریها از منافذ صافی بزرگترند، در روی صافی باقی می‌مانند و از مایع استریل جدا می‌گردند.

 

دستگاه های استریلیزاسیون

در فرآیند استریل کردن از انواع مختلفی از دستگاه ها استفاده میشود که در ادامه به معرفی آنها میپردازیم. این دستگاه ها شامل موارد زیر است :

  • آون یا فور آزمایشگاهی
  • آون خلاء
  • اتوکلاو
  • اتوکلاو بیمارستانی
  • استریلایزر

آون یا فور آزمایشگاهی

lab owen

آون آزمایشگاهی محفظه ای کنترل شده جهت استریل یا خشک کردن گیاهان یا میوه ها و مواد آزمایشگاهی می باشد. آون اصولا به منظور خشک کردن و استریل کردن ظروف شیشه ای و فلزی در آزمایشگاه ها استفاده میشود.

کاربرد آن در تمام آزمایشگاه های کشور که نیاز به استریل کردن با هوای خشک باشد است. این دستگاه دارای فن سیرکولاسیون جهت یکنواختی هوا می باشد.  خاصیت این فن باعث شده تا هوای گرم داخل آون از خاصیت سبک بودن هوای گرم و سنگین بودن هوای سرد به منظور جابجایی هوای داخل برخوردار و یکنواخت شود.

وسایل داخل آن از نوع فلزی یا شیشه ای با کمک حرارت دمای 180 درجه تا 250 درجه بمدت 2 ساعت استریل گردد، با گرم شدن تدریجی دما در آون رطوبت و باکتری های موجود در شیشه ها و وسایل فلزی تبخیر شده و موجب از بین رفتن فعالیت های بیولوژیکی می گردد.

برای آشنایی بیشتر با عملکرد دستگاه آون آزمایشگاهی میتوانید مطلب آون آزمایشگاهی چیست را مطالعه نمایید

آون خلاء

vacuum owen

آون خلاء یکی از وسایل استریل آزمایشگاهی می باشد که جهت استریل و خشک نمودن وسایل و لوازم آزمایشگاهی که نیاز به استریل خاص تحت محیط خلا دارند استفاده می شود. این دستگاه در آزمایشگاه های پاتولوژی، آزمایشگاه های شیمی و آزمایشگاه هایی که نیاز به خشک کردن وسایل آزمایشگاهی بدون نیاز به اکسیده شدن و جلوگیری از تجمع رسوب دارند بکار می رود.

این محفظه باید یک محفظه ی کاملا مهر و موم شده و درزبندهای آن کاملا گرفته شده باشد تا محفظه در عرض کوتاهی خلا گردد.

برای آشنایی بیشتر با عملکرد دستگاه آون خلاء میتوانید مطلب آون خلاء چیست را مطالعه نمایید

 

اتوکلاو

autoclave

اتوکلاو محفظه ای کنترل شده است که جهت استریل وسایل آزمایشگاهی از طریق بخار در آزمایشگاه ها بکار می رود. دیگ داخل آن از جنس ورق استیل 3 میل و دارای دو سیوتی اطمینان می باشد که شامل :

یک سوپاپ اطمینان و قطع برق دستگاه توسط کنترل و آلارم می باشد.

همچنین اتوکلاو دارای المنت تمام استیل، کنترل سطح آب، آبنمای سطح آب، شیر تخلیه آب و یک سبد آلومینیومی جهت گذاشتن ظروف آزمایشگاهی می باشد.

برای آشنایی بیشتر با عملکرد دستگاه اتوکلاو میتوانید مطلب اتوکلاو چیست را مطالعه نمایید

 

اتوکلاو بیمارستانی

Hospital autoclave

اتوکلاوهای بیمارستانی اتوکلاوهایی هستند که در جهت استریلیزایسیون تجهیزات بیمارستانی مانند:

ابزارهای جراحی، ابزارهای دندان پزشکی، شیشه آلات آزمایشگاهی و شیشه آلاتی که در خط تولید کشت بافت گیاهی بکار می روند استفاده می شود.

این دستگاه یکی از پرکاربردترین دستگاه ها برای استریلیزایسیون میکروب های زنده که بر روی سطوح تجهیزات آزمایشگاهی قرار دارند می باشد.

این دستگاه به روش بخار تحت فشار و حرارت غیر مستقیم بطور موثر میکروب را می کشد و یکی از روش های استاندارد استریلیزایسیون است.

برای آشنایی بیشتر با عملکرد دستگاه اتوکلاو بیمارستانی میتوانید مطلب اتوکلاو بیمارستانی چیست را مطالعه نمایید

 

استریلایزر

Sterilizer

استریلایزر وسیله ای مناسب جهت جایگزین چراغ های الکلی و شعله های گازی زیر هود می باشد .

استریلایزر توسط یک ظرف استوانه ای شکل که دمای تا 250 درجه سانتیگراد بالا رفته و موجب گرم شدن گلس بید داخل استوانه می شود .

کاربر می تواند به راحتی قیچی و پنس خود را در زیر هود ضدعفونی کند و هیچگونه خطر آتش سوزی ندارد و یک وسیله ی امن برای کاربر می باشد.

این دستگاه در کلیه آزمایشگاه هایی که از هود کشت بافت و میکروبی استفاده می کنند کاربرد دارد.

برای آشنایی بیشتر با عملکرد دستگاه استریلایزر میتوانید مطلب استریلایزر چیست را مطالعه نمایید

 

استریل کردن وسایل خاص

استریل وسایل پارچه‌ای:

پارچه را می‌توان در داخل بیکس قرار داد یا آن‌ها را در یکپارچه دو لایه (شان) پیچیده و برای استریل نمودن به اتوکلاو فرستاد.

دقت شود که بسته زیاد محکم نباشد تا فشار بخار آب بتواند به درون آن نفوذ کند و از تست اتوکلاو نیز باید استفاده نمود.

 

استریل وسایل پلاستیکی:

اشیای پلاستیکی را که نمی‌توان جوشاند باید در محلول ضدعفونی قرار داد .

بدین صورت که پس از شستن درب آن‌ها را با دقت بسته و سپس آن‌ها را در محلول دتول ۴۰ × ۱ قرار می‌دهند

دتول ۴۰ × ۱ (۳۹ قسمت آب یک قسمت دتول) و بسته به نوع عفونت زمان آن را کم و زیاد می‌کنند .

مثلاً برای یک بیمار عفونی که از کیف آب گرم استفاده نموده بهتر است کیف را بمدت ۴ ساعت در دتول قرار دهند.

پس از گذشت مدت زمان لازم کیف را از داخل محلول ضدعفونی خارج نموده و آن را با آب و صابون شسته و خشک می‌کنند.

 

استریل وسایل لعابی :

چون در فور خراب می‌شود بهتر است از اتو کلاو استفاده شود.

 

 

در این مطلب از شرکت نور صنعت تجهیز فردوس سعی کردیم شما را با فرآیند استریلیزاسیون آشنا کنیم

شما عزیزان برای آشنایی با انواع تجهیزات آزمایشگاهی میتوانید مطلب معرفی کامل و جامع انواع تجهیزات آزمایشگاهی را مطالعه کنید

3.7/5 - (3 امتیاز)
روش های فیزیکی و شیمیایی مختلفی برای استریل کردن تجهیزات آزمایشگاهی و پزشکی وجود دارد که به شرح زیر است:
  • استریليزاسيون حرارتی
  • استریليزاسيون شیمیایی
  • استریليزاسيون به روش پرتودهی
  • استریليزاسيون به روش فیلتراسیون
در فرآیند استریل کردن از انواع مختلفی از دستگاه ها استفاده میشود که در ادامه به معرفی آنها میپردازیم. این دستگاه ها شامل موارد زیر است :
  • آون یا فور آزمایشگاهی
  • آون خلاء
  • اتوکلاو
  • اتوکلاو بیمارستانی
  • استریلایزر

دیدگاه شما

اشتراک در
اطلاع از
guest
0 نظرات
بازخورد (Feedback) های اینلاین
مشاهده همه دیدگاه ها